Arli

Romani - Arli

O otpor ko Aušvic-Birkenau

Račate ko 16 maj 1944 o SS- vojnikia okružindže o romano kotor ko Aušvic - Birkenau či e romen te ingaren ki gaseskiri komora ko logori. O zatvorenikia odbindže te ikljon avri taro ple barake hem branindžepe. O SS- vojnikia prekinindže i operacia thaj odložindže ola ko avutnipa.
O otpor ko 16 maj andža dži ko odova so milja sintia thaj roma prebacindžepe ko avera koncentracikane logoria thaj odolea izbegindže o meriba ko gaseskere komore.

Auschwitz — Bundesarchiv, B 285 Bild-04413 / Stanislaw Mucha / CC-BY-SA 3.0

Antiziganizmi thaj rasno biologia

Antiziganismi, mangela te vakerelpe mrziba thaj predrasude prema o romane grupe, več sine hor zakorenime ki Evropa. Ko avgoskoro 19-šeliberš etablirindžape e rasakiri biologia sar jekh nevi nauka. Prema e rasakiri biologia o kriminaliteti thaj o asocialnikano ponašiba ko romane grupe sine nasledno, so zorakerdža o antiziganizmi ki Evropa.

Institutbyggnad — Rasbiologiska institutet i Uppsala, Uppsala universitetsbibliotek.

E nacizmeskoro dikhiba prema o sinti thaj roma

Keda o nacistia lile i vlast ki Germania pogoršindžape e sintengiri thaj e romengiri situacia. Prema o Ninbergikane zakonia taro 1935 berš o sintia thaj o roma klasifirindžepe sar jekh poslabo rasa. O romane grupe sine zorale pogodime taro o nacistikane Germaniakere zakonia so sine namenime protiv kriminaliteti, skitničariba thaj asocialnikano ponašiba. Ola isto koristindžepes ki prisilimi buti thaj prebacime ko koncentracikane logoria.

Ki Nacistikani Germania osnovindžape instituti istražibaske rasno higiene so registririndža thaj ispitindža e sinten thaj e romen. O zapisia thaj o istražiba ule jekh podloga baši prisilimi sterilizacia thaj te izvršinelpe genicid upro o sintia thaj o roma.

En kvinna som undersöker en flickas ögonfärg — Bundesarchiv, R 165 Bild-244-64 / CC-BY-SA 3.0

O progoniba eskalirinela

Keda i nacistikani Germania invazirindža e Polska thaj avera thana ki Istočno Evropa ale but bare romane grupe teli nacistikani vlast. O sintia thaj o roma deportirindžepe tari i nacistikani Germania ko okupirime thana ki Polska sebepi so o nacistia mangle te stvorinen jekh ”rasno čisto” Germania. O sintia thaj o roma sine primorime te bešen ko evrejikane getia so pali i okupacia sine osnovime taro o nacistia. O saveznikane phuvja e nacistikane Germaniaja počindže istovakteskoro te progoninen, te preselinen hem te phanden ple romane stanovnikon.

Romska fångar väntar framför en mur. — Bundesarchiv, R 165 Bild-244-64 / CC-BY-SA 3.0

O genocidi izvršinelape

Telo o gedocidi prema o sintia thaj o roma, o istraživačia proceninena so mudardile cirka 250 000-500 0000 manuša. Ama o kalo gendo tano baro. But mudarde roma ki Istočno Evropa nigde na sine registririme, thaj odoleske tano pharo te džanelpe kobor džene mudardile.
Pobut roma mudardile ko masivno streliba. O sintia thaj o roma isto deportirindžepe ko koncentracikane logoria hem ko logoria uništibaske kote so mudardžepe gasea ja mule tari bokh thaj sporadikane meribaskere kazne.

Aviba thaj priznaiba

I švedikani zabrana khujbaske e stransko romane grupenge važindža dži ko 1954. Odova značindža so sade disave sintia thaj roma kola so predživdindže o genocidi telo o Samudaripen ale direktno palo o mariba. O buteder predživdime ale but pokasno.

E sintengoro thaj e romengoro genocidi na sine priznaimo palo o mariba. O romane grupe trudindžepe bašo obesštetiba thaj ko 1982 berš i Zapadno Germanija priznaindža so o sintia thaj o roma sine izložime ko genicid telo o Samudaripen. Ko 2015 berš i EU priznaindža o genocid.

En av vita båtarna, Karskär. — Sjöhistoriska museet

Avdivutno vakti

Taro 2000 berš o Roma tane jekh nacionalnikano minoriteti ki Švedia. Či panda pobut te zorarelpe e minoritetengere hakia ko 2009 berš uvedindžape minoritetengoro zakoni. Ama o predrasude hem o antiziganizmi panda pojavinelape ko švedikano društvo. Tek ko 2013 berš otkrindžape so i policia ko Skone vodindža spisako romane familiencar, njamorencar so osnovindžape ki etnikani pripadnost, a na ko kriminaliteti.

Rund damm med mörkt vatten omgiven av gräs och flata ljusa stenar i oregelbundna former — OTFW, Berlin, Wikimedia Commons CC BY-SA 3.0

Publicerad2024.12.10