Romani - Kelderash

O kontrajipe ando Auschwitz-Birkenau

Račako, o 16 majo ande 1944 ankolisarde le SS-ketani le romengi sekcia ando Auschwitz-Birkenau kašte te ingeren le sinton thaj le romen kaj la vatraki gazoski soba. Le astarde thaj phandade či kamenas či jekh fjalo te aven avri anda penge barakura thaj line te defendin pe. Le SS ašade pengi buči thaj mukline penge gindora pe maj angle, te mudaren le romen.
Pala o kontrajipe o 16 majo ingerde opral pa jek mija sintonen thaj romen ži kaj kaver koncentraciake kampura thaj kadja skepisaile katar e muartja le gazoski.

Antiziganismo thaj rasaki biologia

Antiziganismo, kamel te phenel vuricia thaj bi žanglimata karing le romane grupi, si de dumult zurales mardo ande e Europa. Anda o gor katar le berš-1900 sas thodini e rasaki biologia sar jekh nevi scientologia. La rasaki biologia, phenelas ke o kriminalismo thaj asocialnio trajo sas mardo ande le romengi natura. Kado kerdas te vazdel pe maj but o antiziganismo ande Europa.

Institutbyggnad — Rasbiologiska institutet i Uppsala, Uppsala universitetsbibliotek.

Sar le nazisturja dikhenas pe sintura thaj le rom

Kana le nazisturja line e zor ando Njamco, maj rimosajlas le sintonengi thaj le romengi situacia. Le naziturja džinénas len sar jekh rasa maj tele de sar kaver manuš, sa pala le zakonurja kaj thodine ando Nürnberg de katar le berš 1935. Le romane grupura sas zurales dukhade katar le nazistonenge zakonurja kaj žálas avri karing o kriminalismo, vagabonduri thaj acocialno trajo. Von sas pe zor thodine te keren buči thaj mučinas len ande diferente koncentraciake kampura.

En kvinna som undersöker en flickas ögonfärg — Bundesarchiv, R 165 Bild-244-64 / CC-BY-SA 3.0

O našaimos vazdel pe maj opre

Kana le nazisturja ando Njamco dine andre ande Polska thaj ande bare kotora ande e loli Europa, areslé but romane grupi telal o porunčimós le nazistonenge. Le sinturi thaj le rom dine len drom katar o Njámco ži kaj le thana ande Polska kaj sas line lendar, anda kudo ke le nazistura kamenas te keren jekh ” vuži rasa” ando Njámco.
Le sintura thaj le rom musaj sas pe zor te bešen ande le židovenge kampura kaj anzardine le nazistura palal e okupacia. Le thema kaj sas phangle le nazistonensa line pe vi von strazom te len pe pala le rom, te mučin len thaj te phandaven len.

Romska fångar väntar framför en mur. — Bundesarchiv, R 165 Bild-244-64 / CC-BY-SA 3.0

Narodosko mudaripe kerdol

Telal o narodosko mudaripe pe sinturi thaj le rom phenen le roditoria ke pašti 250 000 - 500 0000 manuš sas mudarde. Numa čačes maj but manuš aresle mule. But mudarde rom ande loli europa nas varekaj registrerimé, anda kodo čačes phares si te žanás vorta sode manuš sas mudarde.

Le maj but rom sas mudarde ande masako puškimos. Le sinturi thaj le rom sas ingerde kaj le koncentraciake kámpura thaj mudarimaske kámpura kote aresle von mudarde le gazosa vaj merenas anda bokh, nasvalimastar thaj puškimastar.

Areslimos thaj pleznajimos

O švedo či mukhelas romen anda kaver thema te den andre ando them kado zakono inkerdas pe ži kaj le berš 1954. Anda kudo ferdi uni sinturi thaj rom kaj traisarde pala narodosko mudaripe telal o Samudaripé avile strazom maj palal o maripe. Le maj but žene kaj traisarde avile ando Švedo bute vrjamatar palal o dujto lumiako marimos.

O našaimós thaj o mudaripe pe sinturi thaj le rom nas preznajime sar jekh narodosko mudaripe palal o marimos. Le romane grupi marenas pe anda čačipe thaj tomna ande le berš 1982 pleznajisarda o Njamco ke le sinturi thaj le rom nakhle jekh narodosko mudaripe telal o samudaripe. Ande le berš 2015 pleznajisarda vi o EU kado narodosko mudaripe.

En av vita båtarna, Karskär. — Sjöhistoriska museet

Pe kača vrjama

De katar le berš 2000 si le rom jekh nacionálno minoriteto ando Švedo. Kašte te šaj zuravol maj but le minoritetonénge čačimata sas thodino ande le berš 2009 o zakono pa le minoritétora. Numa o bi žanglimos pa rom thaj antiziganismo si inke ando švedícko them. Ande le berš 2013 anklista avri ke le policajtura ando Skåne kerde jekh registro pe le romane familji thaj pe lenge vitsi, lengo fundmentalno gindo sas thodino po etniciteto thaj nas pa kriminalismo.

Rund damm med mörkt vatten omgiven av gräs och flata ljusa stenar i oregelbundna former — OTFW, Berlin, Wikimedia Commons CC BY-SA 3.0

Publicerad2024.12.10